ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟ 'ΠΟΡΦΥΡΟ ΝΗΣΙ' ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ
- Ημερομηνία: Τρίτη, 06/02/2018 12:33
Κωμωδία σε τέσσερις πράξεις με πρόλογο και επίλογο
(ή μια πολιτική αλληγορία, αλλά μην το πείτε στον πατερούλη Στάλιν)
Συμπαραγωγή Δη.πε.θε. Κοζάνης και ομάδα Άλφα – Ιδέα
Ρωσία, αρχές του 20ου αιώνα, λίγα χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Έναρξη της θεατρικής σεζόν και ο θίασος του Γκενάντι Παμφίλοβιτς πρέπει να εξασφαλίσει την έγκριση της επιτροπής λογοκρισίας για το καινούριο έργο ενός νέου, πολλά υποσχόμενου συγγραφέα. Τα χρονικά περιθώρια όμως για προετοιμασία είναι πολύ στενά, καθώς το έργο ολοκληρώνεται μόλις την προηγούμενη της αναχώρησης του υπεύθυνου της επιτροπής λογοκρισίας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο δαιμόνιος Γκενάντι Παμφίλοβιτς κινητοποιεί το τεχνικό και καλλιτεχνικό δυναμικό του θιάσου του με τέτοια ταχύτητα, ώστε η πρώτη ανάγνωση καθίσταται ταυτόχρονα και γενική δοκιμή! Όλα είναι έτοιμα και…. «Αυλαία!!!»
«Βρισκόμαστε στο Μαυρονήσι που κατοικείται από ερυθρόδερμους ιθαγενείς, των οποίων ηγείται ο Σίζι Μπούζι ο Α’, ένας λευκός δουλέμπορος. Δύο από τους ιθαγενείς καταδικάζονται σε θάνατο με την κατηγορία της υποκίνησης επανάστασης, όμως την τελευταία στιγμή κατορθώνουν να δραπετεύσουν και να χαθούν στη θάλασσα. Πολύ σύντομα στο νησί καταφθάνει ένα ευρωπαϊκό πλοίο με Άγγλους και Γάλλους της άρχουσας τάξης, με τους οποίους ο Σίζι Μπούζι κλείνει μια πολύ «συμφέρουσα» συμφωνία: να παραδίδουν στους Ευρωπαίους κάθε χρόνο 5 τόνους μαργαριτάρια, τα οποία οι ιθαγενείς ψαρεύουν από τη θάλασσα του νησιού, με αντάλλαγμα μερικές δεκάδες μέτρα υφάσματος, μερικά βαρέλια ρούμι και μερικές δεσμίδες από στερλίνες. Οι Ευρωπαίοι αναχωρούν το ίδιο ευχαριστημένοι με τον κυβερνήτη του νησιού και τους συνεργάτες του.
Αναπάντεχα το ηφαίστειο του νησιού εκρήγνυται και πνίγει στη λάβα του τον Σίζι Μπούζι. Ο τυχοδιώκτης συνεργάτης του νεκρού βασιλιά, Κίρι Κούκι, πείθει τον λαό ότι είναι ο καταλληλότερος για να κυβερνήσει και έτσι εκλέγεται «δημοκρατικά» με απόλυτη πλειοψηφία και αρχίζει να εφαρμόζει μια σειρά από «μεταρρυθμίσεις», μια εκ των οποίων είναι η μετονομασία του νησιού σε Πορφυρό Νησί. Η κυβέρνηση του Κίρι Κούκι όμως θα διαρκέσει ελάχιστα, καθώς οι «πνιγμένοι» επαναστάτες εμφανίζονται ολοζώντανοι, καταγγέλλουν την ιδιοτελή συμπεριφορά του νέου αρχηγού και πείθουν το λαό να τον ανατρέψει και να τον εκδιώξει.
Ο Κίρι Κούκι με τον υπασπιστή του, Λίκι Τίκι, και τη φρουρά του θα βρουν καταφύγιο στην αυλή του Άγγλου λόρδου με τον οποίο είχε υπογραφεί η επαίσχυντη συμφωνία. Ο λόρδος όμως δεν είναι καθόλου διατεθειμένος να φιλοξενήσει τόσο κόσμο στον πύργο του, οπότε τους αναγκάζει να δουλέψουν στα λατομεία του, σε αντάλλαγμα για τη στέγη και την τροφή που τους παρέχει.
Σύντομα ο υπασπιστής Λίκι Τίκι, αγανακτισμένος που εργάζεται σαν είλωτας, επαναστατεί, κλέβει το καράβι του λόρδου και επιστρέφει στο Πορφυρό Νησί. Εκεί πείθει τον λαό να τον συγχωρήσει για το ένοχο παρελθόν του και να τον ξανακάνει αρχηγό του στρατού του νησιού, ώστε να το προασπίσει από τους ξένους εισβολείς που ετοιμάζονται να έρθουν, για να διεκδικήσουν με τα όπλα τα συμπεφωνημένα τους. Όταν οι Ευρωπαίοι φτάνουν στο νησί, κατατροπώνονται από τους ιθαγενείς, ο στόλος τους αναχαιτίζεται, το δίκιο του λαού αποκαθίσταται,» όμως….. το έργο απαγορεύεται ως αντεπαναστατικό.
Ο Διευθυντής του θιάσου αλλοφρονεί. Δεν υπάρχει τρόπος να ανατραπεί η απόφαση της λογοκρισίας; Βεβαίως και υπάρχει, αλλά αν δεν συναινέσει ο συγγραφέας; «Ποιος θα τον ρωτήσει τον συγγραφέα; Πείτε μας τι πρέπει να αλλάξει και πείτε πως άλλαξε κιόλας!» «Μα είναι προφανές! Το έργο πρέπει να κλείσει με μια παγκόσμια επανάσταση!» Γένοιτο παγκόσμια επανάσταση λοιπόν! Με την ίδια ταχύτητα που έγινε η γενική δοκιμή, γίνεται και η αλλαγή του τέλους, με έναν συγγραφέα μετέωρο να ενδίδει στις πιέσεις της λογοκρισίας, έναν θιασάρχη πανευτυχή που το θέατρό του μπορεί επιτέλους να αρχίσει να πουλάει εισιτήρια για την νέα του παράσταση και μια επιτροπή λογοκρισίας ευχαριστημένη που περνάει στο λαό υγιή επαναστατικά μηνύματα!
Το έργο παρουσιάστηκε στη Μόσχα για πρώτη φορά στα 1928. Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1978 από το Λαϊκό Πειραματικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Λεωνίδα Τριβιζά και μετάφραση Έρσης Βασιλικιώτη με τίτλο Η Ερυθρά Νήσος.
Είναι μια ευφάνταστη πολιτική κωμωδία, μια αλληγορία με έντονα τα στοιχεία της θεατρικότητας (θέατρο μέσα στο θέατρο στην πιο καθαρή του μορφή) και της αυτοβιογραφίας (ο Μπουλγκάκοφ φαίνεται να ταυτίζεται με το ρόλο του συγγραφέα του έργου του, μεταγράφοντας κωμικά τις επαγγελματικές και ιδεολογικές του περιπέτειες στο χώρο του θεάτρου).
Το έργο γράφεται σε μια εποχή όπου το νέο κομμουνιστικό καθεστώς έχει ήδη εδραιώσει το συνολικό πλαίσιο της λειτουργίας του, το οποίο ο Μπουλγκάκοφ φαίνεται (πια) να αμφισβητεί. Παρότι συνεχίζει να έχει την εύνοια του Στάλιν, την εποχή του Πορφυρού Νησιού έχει ήδη πολιτογραφηθεί ως «αντισοβιετικός» συγγραφέας και οι πρώτες απαγορεύσεις των έργων του έχουν ξεκινήσει.
Ερμηνεύοντας την αλληγορία του Πορφυρού Νησιού δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς, γιατί ο Μπουλγκάκοφ χαρακτηρίστηκε αμφισβητίας της νέας τάξης πραγμάτων και αντισοβιετικός: το μικρό Μαυρονήσι στην αρχή του έργου διοικείται από έναν μονάρχη, που μάλιστα δεν είναι καν μέλος της φυλής των ιθαγενών που διαφεντεύει. Εκμεταλλεύεται και καταπιέζει το λαό, ενώ καταπνίγει βίαια κάθε αίτημα για αποκατάσταση της δικαιοσύνης. Σαφής και κατηγορηματική καταδίκη της μοναρχίας μέσα από την κωμική υπερβολή. Όταν ο μονάρχης σκοτώνεται, το Μαυρονήσι περνάει σε καθεστώς «αστικής δημοκρατίας» και μετονομάζεται σε Πορφυρό Νησί. (Η επιλογή του κόκκινου χρώματος στη μετονομασία του νησιού μάλλον δεν είναι τυχαία, αλλά υπαινίσσεται τη σύνδεση του εξωτικού φανταστικού νησιού με τη νέα ΕΣΣΔ.) Και αυτό το καθεστώς όμως επικρίνεται από τον Μπουλγκάκοφ, καθώς βάζει τον εκλεγμένο αντιπρόσωπο να εμφορείται από ιδιοτελή κίνητρα και να συνεχίζει την εκμετάλλευση του λαού τυλιγμένη τον μανδύα της δημοκρατίας. Σύντομα όμως η αστική δημοκρατία ανατρέπεται από ιθαγενείς επαναστάτες: το Πορφυρό Νησί περνάει στο στάδιο της λαϊκής δημοκρατίας, που θεωρείται το πρότυπο πολιτεύματος στην ΕΣΣΔ. Κι αυτό όμως ο Μπουλγκάκοφ το υπονομεύει: στο εσωτερικό του ενσωματώνει κομμάτια της μοναρχίας, και μάλιστα δίνοντάς τους άφεση αμαρτιών (ο στρατηγός του μονάρχη Λίκι Τίκι γίνεται αρχηγός του στρατού στο νέο Πορφυρό Νησί και συνεργάτης των επαναστατών), ενώ φανερώνει την δυσκολία των ιθαγενών, νέων αρχηγών να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της διακυβέρνησης της χώρας τους. Και εφόσον η παγκόσμια επανάσταση και η κυριαρχία του λαού επιτυγχάνεται μόνο μετά από παρέμβαση της λογοκρισίας, άρα υπονομεύεται πλήρως, είναι απολύτως φυσικό ο συγγραφέας να μπει στα μαύρα κατάστιχα.
Αυτό όμως που περιγράφει ο Μπουλγκάκοφ, τόσο χαρακτηριστικό της εποχής του, φαντάζει σαν μια αέναη επανάληψη της ιστορία των λαών, στις πλάτες των οποίων παίζονται επαίσχυντα παιχνίδια εξουσίας και οικονομικών συμφερόντων. Και μας φέρνει στο νου την κατάσταση της δικής μας χώρας, του δικού μας λαού, που η τρέχουσα συνθήκη της οικονομικοκοινωνικής κρίσης έβγαλε τόσο δυναμικά στο προσκήνιο.
Το στοιχείο της θεατρικότητας, είναι το δεύτερο συναρπαστικό στοιχείο του έργου: ο Μπουλγκάκοφ ως γνήσιος μάστορας του λαϊκού θεάματος παρουσιάζει την «κουζίνα» του θεάτρου με τις γαργαλιστικές ίντριγκες των ηθοποιών, την ματαιοδοξία των πρωταγωνιστών και τον πανικό των παρασκηνίων, χωρίς να εμπλέκεται σε βαθυστόχαστες λεπτομέρειες των επιπέδων της θεατρικότητας. Επιπλέον το στοιχείο του θεάτρου μέσα στο θέατρο στο Πορφυρό Νησί είναι άμεσα συνυφασμένο με την επίτευξη του ιδεολογικού στόχου του έργου: η λογοκρισία στην τέχνη, που παρουσιάζεται απροκάλυπτα επί σκηνής, είναι βασικό εργαλείο της νέας λαϊκής δημοκρατίας και αναδεικνύει τη χειραγώγηση της σκέψης ως κεντρικό μοχλό του νέου καθεστώτος, με την οποία ο Μπουλγκάκοφ ήταν τόσο αντίθετος και από την οποία είχε τόσο δεινοπαθήσει.
Το έργο μεταφράζεται εκ νέου, από τη γαλλική απόδοση του Georges Soria, σε αντιπαραβολή με το ρωσικό πρωτότυπο. Το έργο θα παρουσιαστεί με τον τίτλο Πορφυρό Νησί, που αποδίδει πιο πιστά το ρωσικό πρωτότυπο.
Η παράσταση είναι μια συμπαραγωγή του Δη.πε.θε. Κοζάνης με την ομάδα Άλφα – Ιδέα και θα παρουσιαστεί στο Θέατρο Άλφα - Ιδέα και στην κεντρική σκηνή του Δη.πε.θε. Κοζάνης .
Μετάφραση – διασκευή – σκηνοθεσία: Μαρία Βαρδάκα
Σκηνικά: Δημήτρης Πολυχρονιάδης
Κοστούμια: Κωνσταντίνος Γκουγκούνης
Βοηθός σκηνοθέτη: Δήμητρα Βαμβακάρη
Παίζουν
Δημήτρης Παπανικολάου - Γκενάντι Παμφίλοβιτς ο θιασάρχης που θα υποδυθεί τον ρόλο του Λόρδου Γκλέναρβαν
Εύα Βάρσου - Λύντια Ιβάνοβνα, γυναίκα του, που θα υποδυθεί το ρόλο της Λαίδης Γκλέναρβαν
Χρήστος Σκούρτας - Σάβα Λούκιτς, πρόεδρος της επιτροπής λογοκρισίας
(Η πλήρης σύνθεση του θιάσου και οι υπόλοιποι συντελεστές θα ανακοινωθούν προσεχώς.)