ΑΜΟΡΑΛ
- Ημερομηνία: Σάββατο, 08/08/2015 17:03
Αμοραλισμό προσάπτουν οι πολιτικοί στους αντιπάλους τους.
Αμοραλισμός είναι η απουσία ηθικών αρχών. Ως όρος της φιλοσοφίας σημαίνει άρνηση των ηθικών κανόνων.
Ο αμοραλιστής δεν είναι ανήθικος. Ο ανήθικος εναντιώνεται στις εκάστοτε ισχύουσες αρχές της ηθικής. Ο αμοραλιστής αρνείται να διακρίνει σε ηθικό και ανήθικο, αμφισβητεί την ίδια τη διάκριση σε ηθικά σωστό ή λάθος, σε καλό και κακό.
Υπάρχουν ηθικές αρχές κοινής αποδοχής ή πρόκειται για σύμβαση κοινωνική; Ρητορικό το ερώτημα.
Ποιες πράξεις θεωρούνται αποδεκτές και ποιες αποδοκιμαστέες και γιατί; Και πόσο αυτή η σύμβαση είναι δεσμευτική;
Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης μιλούσαν για αρετές που συμβάλλουν στο ευ ζην της πολιτείας και του πολίτη. Μεταγενέστεροι φιλόσοφοι έκαναν λόγο για δεοντολογική ή για ωφελιμιστική ηθική, με αντίστοιχα κριτήρια.
Σήμερα, όλοι αποδέχονται πως οι ηθικές αντιλήψεις μιας συγκεκριμένης κοινωνίας καθορίζονται από το περιβάλλον, γεωγραφικό, πολιτιστικό και τεχνολογικό. Δυναμική η αλληλεπίδραση.
Η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που συχνά-πυκνά επικαλείται η εγκαλούμενη για αμοραλισμό Πρόεδρος της Βουλής, περιλαμβάνει ηθικές αρχές παγκόσμιας αποδοχής, που αφορούν καταρχήν στην ελευθερία και την αξιοπρέπεια.
Να μη μας βλάπτουν. Και να μη βλάπτουμε τους άλλους. Ναι, αλλά υπάρχουν και… τα πάθη.
Η ικανοποίηση παθών με παρενέργειες σε τρίτους παραμένει… εκτός ρύθμισης. Θέμα προσωπικό, κατά τεκμήριο, θα μου πεις. Ενδεχομένως. Και ιδιοτελές, κατά κανόνα. Πάθος και αρετή, αντίπαλα στρατόπεδα συνήθως.
Στη ΄΄Λουκρητία Βοργία΄΄ του Ουγκό, σκηνοθεσία Μιλιβόγεβιτς, με μια εξαίρετη Λυδία Φωτοπούλου στο ρόλο… του Αλφόνσο ντ΄Έστε, τα πάθη πρωταγωνιστούν. Θέμα του έργου ο αμοραλισμός της εξουσίας. Ο αδελφός της Λουκρητίας, άλλωστε, ενέπνευσε στον Μακιαβέλι τον περιβόητο "Ηγεμόνα", το απόλυτο εγχειρίδιο άσκησης εξουσίας εδώ και πεντακόσια χρόνια. Οι άνθρωποι, κατά τον Μακιαβέλι, κάνουν το καλό μόνο από αδυναμία ή ανάγκη και ο ηγεμόνας είναι ο μόνος που μπορεί με τη στάση του να τους αναγκάσει να μεταβάλουν σταδιακά την κακία σε ανιδιοτέλεια.
Πολλοί τον θεωρούν πατέρα της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης, άλλοι τον χαρακτηρίζουν απλά κυνικό, διεφθαρμένο και αυταρχικό. Η έλλειψη ηθικών ενδοιασμών συνέβαλε στο να κριθεί αρνητικά η σκέψη του. Ο "Ηγεμόνας", πάντως, άσκησε σημαντική επίδραση σε πολιτικές εξελίξεις της εποχής του και εξακολουθεί να ασκεί.
Να αποδεχόμαστε τον κόσμο όπως είναι αληθινά, επισημαίνει ο Μακιαβέλι. Να πάψουμε να συγχέουμε τις επιθυμίες μας με την πραγματικότητα.
Η πολιτική είναι μια διαμάχη παθών συνδεδεμένων με αγώνες οικονομικών και στρατιωτικών συμφερόντων. Πάθος για επικυριαρχία, πάθος για διακυβέρνηση, πάθος για εκδίκηση.
Το να καταλάβει κάποιος την εξουσία και να τη διατηρήσει δεν είναι τίποτα άλλο από τη βέλτιστη για τα συμφέροντά του χρήση των ανθρώπινων παθών και των αυταπατών που συντηρούν αυτά τα πάθη.
Το ουσιώδες, λέει, είναι να πετύχεις το σκοπό σου με την αναγκαία επιδεξιότητα σε σχέση με τις περιστάσεις. Και όχι σε σχέση με ηθικά πρότυπα ή κανόνες. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Μόνο η αποτελεσματικότητα μετράει.
Όπως και νάχει, το όνομα Βοργία κατέληξε συνώνυμο κάθε ανήθικης μεθόδευσης για την κατάκτηση και διατήρηση της εξουσίας και την προσωπική ικανοποίηση παθών.
Δεν ξέρω αν έφταιγε η ανούσια, κατά τη γνώμη μου, παράσταση ή αν το ηθικοπλαστικό μελόδραμα του Ουγκό είναι ανήμπορο να συγκινήσει πια.
"Η μητρότητα εξαγνίζει την ηθική δυσμορφία" έγραφε τότε στο προοίμιο ο συγγραφέας. Με τη γενικευμένη ιδιοτέλεια που βλέπεις τώρα γύρω σου, την παρακμή και τον εκφυλισμό, η φράση μόνο θυμηδία προκαλεί. Και δυσφορία.
Το είχα ξαναδεί το έργο, τριάντα χρόνια πριν, σκηνοθεσία Βιτέζ, παράσταση αναφοράς για μερικούς. Το ίδιο είχα αισθανθεί.
Παρθενογένεση στην τέχνη δεν υπάρχει, αλλά... σκηνή θερμοκηπίου επινόησε και η Μνούσκιν στον Μάκβεθ μόλις πέρσι. Το δε γκροτέσκο καρναβάλι της πρώτης πράξης όπου η Λουκρητία διαπομπεύεται ομαδικά – ε,ναι…αυτό που υποθέτεις θέλει να πει ο ποιητής – και το ξέφρενο όργιο της τρίτης πράξης που ο Ουγκό επιγράφει ‘’ivres morts’’ (λιώμα απ΄το μεθύσι) σκηνικά παρέπεμπαν σε κάτι τόσο αχαλίνωτο όσο οι γυμναστικές επιδείξεις των παρθεναγωγείων. Η Λουκρητία του Αρκά είναι σαφώς πιο ξαναμμένη. Ακόμα και ξεμέθυστη.
Όσο για τα ευρήματα όπως το αναπηρικό καροτσάκι στο φινάλε –νιάου νιάου στα κεραμίδια– τα θεωρώ τουλάχιστον παιδαριώδη. Συμβολικές επικαιροποιήσεις της συμφοράς.
Αυτό όμως που μούκανε εντύπωση ήταν οι αντιδράσεις του κοινού κατά τη διάρκεια της παράστασης και τα σχόλια στο τέλος. Και μίλησα με αρκετούς. Ποικίλης… ύλης. Έχουμε τόσο αποδεχτεί και συνηθίσει την έλλειψη ηθικών ενδοιασμών που φαίνονται αυτονόητα και φυσικά όσα ακραία διαδραματίζονται στο έργο. Η αδίστακτη εξόντωση των αντιπάλων και η απόλυτα αχαλίνωτη προσωπική ικανοποίηση δεν ενοχλούν κανέναν πια. Ούτε εντυπωσιάζουν. Ανεχόμαστε τον αμοραλισμό ως κάτι φυσικό και αυτονόητο.
Η σύμβαση συνύπαρξης, το επονομαζόμενο κοινωνικό συμβόλαιο, έχει ολοσχερώς διαρραγεί; Αναρωτιέμαι.
Δεχόμαστε κάποιες αξίες και αρχές εντέλει ή όχι; Φραγμοί υπάρχουν;
Υ.Γ. Όταν ο Μακιαβέλι ήταν ετοιμοθάνατος, τον πίεζαν να αναθεματίσει τον Σατανά. "Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να δημιουργήσω εχθρούς" απάντησε.
Στο ίδιο πνεύμα, υπάρχει και στο έργο του Ουγκό μια τοποθέτηση του Μακιαβέλι.
"Η υπόσχεση που δόθηκε ήταν μια αναγκαιότητα του παρελθόντος. Ο λόγος που δεν κρατήθηκε είναι μια αναγκαιότητα του παρόντος".
Οι συνειρμοί δικοί σας.