«ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΧΩΜΑΤΑ» | ΚΡΙΤΙΚΗ
- Ημερομηνία: Πέμπτη, 02/06/2022 11:51
Το εμβληματικότερο, ίσως, έργο της ελληνικής πεζογραφίας του 20ου αιώνα, για το δράμα της Μικράς Ασίας, είναι το «ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΧΩΜΑΤΑ», της Διδώς Σωτηρίου, που γράφτηκε το 1962. Χαρακτηρίστηκε «βιβλίο που καίει» και συντάραξε το λογοτεχνικό στερέωμα για το αντιπολεμικό του μήνυμα, χωρίς εθνικισμό ή επιθυμία εκδίκησης, μετουσιώνοντάς το σε κήρυγμα εναντίον του ιμπεριαλισμού που υποκινεί εθνικά μίση για να πλουτίζουν οι πολεμοκάπηλοι.
Πρόκειται για έργο που, εκκινώντας από την εθνική μνήμη, κηρύττει πανανθρώπινες αξίες, ζωντανεύοντας τις τελευταίες μέρες της Μικράς Ασίας, από τον θρίαμβο των Σεβρών μέχρι τις δραματικές ώρες κατάρρευσης του Μετώπου και τις θηριωδίες των κεμαλικών ορδών στη φλεγόμενη Σμύρνη, με τις ευλογίες των Μεγάλων Δυνάμεων.
Χαμένες πατρίδες, χαμένες ζωές. Πόνος και ξεριζωμός. Κι όμως, η συγγραφέας δεν καλλιεργεί το μίσος, δε διδάσκει τον πόλεμο, αντιθέτως κατανοεί, συγκινεί και ευαισθητοποιεί. Δε διαχωρίζει τους δύο λαούς. Υπάρχουν άνθρωποι που υποφέρουν και αντιδρούν στα γεγονότα με τον ίδιο τρόπο, γίνονται θύματα των ίδιων ψυχώσεων και ζουν με το ιδανικό της απλής, ήρεμης και ειρηνικής ζωής. Και όμως, οι άνθρωποι αυτοί, κάτω από συνθήκες που δημιουργεί ο πόλεμος, χάνουν τον ανθρωπισμό τους, μεταβάλλονται, χωρίς να το αντιληφθούν, σε πραγματικά κτήνη. Ο μεγάλος υπεύθυνος για την τραγωδία του μικρασιατικού λαού είναι ο πόλεμος και τα συμφέροντα που τον υποκινούν. Και εναντίον του στρέφεται η συγγραφέας.
Κεντρικός ήρωας του έργου είναι ο Μανώλης Αξιώτης, ένας αθώος χωρικός από το Κιρκιντζέ -κι όχι κάποιος γόνος της ακμάζουσας ελληνικής αστικής τάξης της Μικρασίας. Τοποθετώντας τον ως πρωταγωνιστή, στοχεύει ακριβώς στο να μη χαθεί η ζωντανή μαρτυρία εκείνων που έζησαν τη θύελλα του πολέμου και της καταστροφής. Αφηγείται την ιστορία του, από την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα ως το 1922, την αναγκαστική επιστράτευσή του, τη φρίκη των Ταγμάτων Εργασίας και τις προσπάθειές του να δραπετεύσει από αυτά, τη στράτευσή του στον ελληνικό στρατό, την κομβική συνάντησή του με τον Νικήτα Δροσάκη, την αγωνία του να σώσει την οικογένειά του κατά την καταστροφή της Σμύρνης και την τελική σωτηρία του,
Στο «Δημοτικό Θέατρο Πειραιά», ο Γιώργος Παλούμπης στέκεται στο ύψος των περιστάσεων και σκηνοθετεί μία δομημένη, μεστή, συγκινητική, ανθρώπινη, θεατρική συνθήκη, πιστή στο αρχικό κείμενο, με ρέουσα κινηματογραφική ματιά και αλυσιδωτές αντιδράσεις συναισθημάτων. Τη διασκευή συνυπογράφει μαζί με τον Αντώνη Τσιοτσιόπουλο. Το εγχείρημά τους είναι αρκετά δύσκολο, αφού πρόκειται για ένα οδοιπορικό – βουτιά στο παρελθόν, γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο. Καλούνται, λοιπόν, να εστιάσουν στα σημαντικότερα πρόσωπα και γεγονότα, προσαρμόζοντας τη γραμμική και ανάδρομη αφήγηση σε ένα ψηφιδωτό εικόνων, γεγονότων, ιστορικών στοιχείων, μνήμης, θυμήσεων και έντονης δράσης. Εξαιρετική η χρήση του εύπεπτου θεάτρου σκιών, μέσω προτζέκτορα -το λαϊκό μέσο ψυχαγωγίας, που αμβλύνει την, ήδη, τεταμένη κατάσταση. Οι βιντεοπροβολές συνεπικουρούν στην ουσία της ιστορίας και την αναδεικνύουν.
Τα συμβολικά σκηνικά και τα ενδεικτικά κοστούμια εποχής φέρουν τις υπογραφές της Νατάσσας Παπαστεργίου και της Ελένας Γιαννίτσα.
Ο Βασίλης Κλωτσοτήρας φροντίζει τους περίτεχνους φωτισμούς της παράστασης.
Η ζωντανή μουσική συνδράμει σε έναν επικοδομητικό διάλογο δράσης – αντίδρασης. Ροκ αποχρώσεις, από τους Κώστα Νικολόπουλο, Αθηνόδωρο Καρκαφίρη και Βαγγέλη Παρασκευαΐδη, δυναμιτίζουν τον ρυθμό μιας σκληρής πραγματικότητας.
Η παράσταση ευτυχεί ερμηνευτικά, με μπροστάρη τον κ. Νικήτα Τσακίρογλου στον ρόλο του αφηγητή ήρωα σε προχωρημένη, πλέον, ηλικία. Τον βλέπουμε καθισμένο στην αριστερή μεριά της σκηνής να θυμάται τη ζωή του και τον υπόλοιπο θίασο να ζωντανεύει με σθένος τις επώδυνες μνήμες του. Μειλίχιος, μεστός με άψογη άρθρωση και συναίσθημα κινεί τα νήματα της πλοκής. Φαντάζει, στα μάτια μας, σαν τον περήφανο πατέρα που καμαρώνει τα παιδιά του επί σκηνής. Συγκινητικός!
Ο Μιχάλης Σαράντης αποδεικνύει, έμπρακτα, πόσο σπάνιας σκηνικής ευφυΐας ηθοποιός είναι. Στο πρόσωπό του σκιαγραφείται ο νεαρός, αθώος, ακατέργαστος «Αξιώτης» με ακρίβεια και ορμή. Ο αεικίνητος ηθοποιός είναι πραγματικός στρόβιλος στη σκηνή.
Στο πλευρό του βρίσκεται ο ευθύβολος Αντίνοος Αλμπάνης, στον ρόλο του ιδεαλιστή «Νικήτα Δροσάκη», που πασχίζει να αφυπνίσει τον αγνό Μανώλη και να τον πολιτικοποιήσει, μετατρέποντάς τον από άβουλο αμνό σε σκεπτόμενο πολίτη. Αυτός ο δευτεραγωνιστής, πρόσωπο κλειδί, γίνεται η φωνή της Σωτηρίου και εμφυσά την πνοή ολόκληρου του έργου. Οι προβληματισμοί του χαράσσουν το όνειρο της κοινωνικής δικαιοσύνης και νοηματοδοτούν την ιστορική γνώση ως δίδαγμα και παίδευση για το χτίσιμο μιας καινούριας κοινωνίας, δίχως τα λάθη του παρελθόντος.
Ο θίασος λειτουργεί ως σφιχτοδεμένη ομάδα, ακροβατώντας σε ποικιλόμορφες διαθέσεις και συναισθηματικές ταλαντώσεις χωρίς να χάνουν τον ρυθμό και την ενέργειά τους. Λόγος, κίνηση και έκφραση των ηρώων σε πλήρη αρμονία.
Ξεχωρίζουν για τις καλοχτισμένες ερμηνείες τους ο Θάνος Αλεξίου, ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, ο Στέλιος Δημόπουλος και η Μαρία Νεφέλη Δούκα. Οι υπόλοιποι (Τζένη Κόλλια, Φώτης Λαζάρου, Δάφνη Λιανάκη, Ευθύμης Ξυπολιτάς, Παναγιώτης Παπαδημητρίου, Κώστας Φυτίλης και Αντώνης Χρήστου) υπηρετούν με πάθος το όραμα του σκηνοθέτη.
Το κείμενο της παράστασης «ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΧΩΜΑΤΑ» εξακολουθεί να αρθρώνει αλήθειες για να κομίσει, τελικά, το πανανθρώπινο μήνυμα της αμοιβαίας κατανόησης και του «ποτέ ξανά». Κι ας είχε ειπωθεί, στο παρελθόν, ότι η απάνθρωπη σφαγή στην προκυμαία και η πανικόβλητη φυγή των ανυπεράσπιστων οικογενειών ήταν απλώς «συνωστισμός στο λιμάνι της Σμύρνης»…
Μία παράσταση - φόρος τιμής για τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή- σε μια εμπόλεμη εποχή και μία ειλικρινής κατάθεση ψυχής από άνθρωπο σε άνθρωπο.